Skocz do zawartości

Jerzy L. Głowacki

Użytkownik
 Pokaż profil  Zobacz aktywność

  • Postów

    82

  • Dołączył

  • Ostatnia wizyta

  • Wygrane w rankingu

    6

 Typ zawartości 

Wpisy na blogu opublikowane przez Jerzy L. Głowacki

  1. Jerzy L. Głowacki
    Aforyzmy Mieczysława Świerza – odcinek IV i ostatni. Ale nie odgrażając się ciąg dalszy opowieści wkrótce nastąpi.
     
     Cztery lata później lina zwana kablem przydała mi się naprawdę. A było to tak. Hala Gąsienicowa, spędzamy ten sezon na taborisku [obozowisko taternickie] nazywanym powszechnie Rąbaniska. Hala wita nas długim okresem niepogody, czas wypełniamy miłym życiem obozowym i turystyką. W końcu pogoda się poprawia i możemy zacząć się wspinać. Na drugą wspinaczkę w sezonie wybieramy popularną setkę czyli drogę numer 100 w przewodniku Paryskiego, wiodącą zachodnim żebrem Zadniego Kościelca. Ma ona niebagatelną zaletę wtedy, gdy często pada deszcz, wiedzie formacjami wypukłymi, a więc szybko obsycha i w dodatku łatwo się z niej wycofać w razie załamania pogody. Skoro to treningowa wspinaczka po dobrze znanej drodze to rano zakładam gorszą parę wibramów, rezerwując lepsze buty na trudniejsze drogi (to czasy komuny, trudno jest kupić dobry sprzęt nawet wówczas, gdy przez przypadek ma się pieniądze, co raczej nie wchodzi w grę w przypadku asystenta z dwuletnim stażem na uczelni). Małe, trawiaste siodełko i piętrząca się nad nim pionowa ścianka o trudnościach IV. Na początku ścianki przez chwilę zastanawiam się, czy wbić hak. Ostatecznie trzema uderzeniami młotka umieszczam w szczelinie hak, bardziej dla zasady i świętego spokoju, niż z potrzeby (jak mi się wówczas wydaje) i idę szybko do góry. Gdy jestem już na wyciągnięcie ręki od łatwego terenu prawa stopa ześlizguje się nagle z małego stopieńka, lewa stopa idzie w ślad za prawą i ku swojemu zdumieniu widzę zamiast szarego granitu przed twarzą soczysty błękit nieba z paroma białymi obłoczkami. A więc lecę, w dodatku nie bardzo mam gdzie lecieć, bo osiem metrów niżej czyha na mój kręgosłup skalna, pozioma płetwa. Szarpnięcie liny, lekko dobijam krzyżami o tą płetwę i natychmiast naprężona dynamicznym szarpnięciem lina stawia mnie na nogach. Spoglądam do góry na podwójną wstążkę liny biegnącą do karabinka wpiętego w hak, którego początkowo wcale nie chciałem wbijać. Słyszę głos Ali: chodź do mnie szybko! Podobno z jej punktu widzenia moje zachowanie wyglądało tak, iż była prawie pewna, że natychmiast wystartuję ponownie na ściankę, z której spadłem. Fajnie, tylko jak mam zejść do Ali skoro ona ciągnie linę prawie z całych sił hisując mnie do góry. Zaczynamy się oboje śmiać i Ala zaczyna wypuszczać linę umożliwiając mi powrót na stanowisko. Gdy już jesteśmy razem analizujemy sytuację. Ala jeden, jedyny raz nie włożyła asekurując rękawiczek, pieką ją dłonie. Nic dziwnego, wiedząc doskonale, iż nie mam gdzie lecieć wybrała z metr liny (niezły wyczyn w tak krótkim czasie) i zablokowała linę, dzięki czemu mój kręgosłup nie poniósł żadnych strat. W efekcie Ala wyfrunęła w powietrze, ale pętla autoasekuracji spełniła swoje zadanie zatrzymując ją na stanowisku. Później oceniłem siłę, jaka na nią zadziałała – fiata 126p poderwałoby w powietrze. Linę sizalową szlag by na miejscu trafił. Przy okazji wyjaśniła się sprawa ześlizgnięcia ze stopni – puściło szycie i klej, wibramowe podeszwy wywinęły się na drugą stronę rantu butów. Omijamy feralną ściankę bokiem i wychodzimy na grań Zadniego Kościelca, tak się kończy ta wspinaczka.
    Pora na refleksję, buty butami, ale zasadniczą przyczyną mojego odpadnięcia był brak należytej koncentracji, po prostu zlekceważyłem setkę i to się na nas zemściło. Dlaczego ją zlekceważyłem? To proste. Pierwszy raz przeszedłem tę drogę w ramach poematu pedagogicznego, ale nie autorstwa Makarenki. Znajomi Ali z Warszawy, pracownicy PAN-u, nota bene, mieli syna Krzysztofa, szesnastolatka. Krzysztof rozrabiał na warszawskich ulicach co wlezie, wręcz ocierając się o sąd dla nieletnich. Gdy zainteresował się górami, jego rodzice dostrzegli w tym pewną szansę na tzw. reedukację, nie używając modnego dziś słowa resocjalizacja i zwrócili się do nas o pomoc. Fakt pozostaje faktem, niejaki pułkownik Hunt został Sir Huntem za kierowanie ekspedycją everestowską roku 1953, a potem lordem Huntem za takowy proceder z trudną młodzieżą, nawet przywoził tą młodzież w Tatry.  Na brytyjski tytuł szlachecki nie liczyliśmy, ale mimo to postanowiliśmy pomóc i zorganizowaliśmy Krzyśkowi przyśpieszony kurs wspinaczkowy, setka była jego piątą drogą w Tatrach, w dodatku udało mi się tę drogę w ciekawy sposób wyprostować omijając tzw. trawers z hakiem goprowskim. Jak ma się na drugim końcu liny szesnastoletniego nowicjusza to dekoncentracja jest nadmiernym luksusem, po prostu bardzo się uważa. Rok później zrobiłem setkę z Alą częściowo w deszczu, będąc od razu przygotowany na to, iż w miejscach słabo urzeźbionych będę się ślizgał. Poemat pedagogiczny się udał, chłopak zaczął się nieźle wspinać, a po maturze rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na kierunku filozofii.
                Wracając do głównego wątku tej opowieści. Wystrzegajmy się wiosennych redyków i sizalowych lin, chyba, że wiszą na ścianie, jak ma to miejsce teraz w Podsarniu, nad moją głową. Powinienem pod tą liną powiesić tabliczkę z napisem: nie zdejmować pod groźbą kary głównej. I nie lekceważmy wcześniej już przechodzonych dróg!
     




  2. Jerzy L. Głowacki
    Przypominając aforyzmy Mieczysława Świerza okazałem się niestety złym prorokiem, to, co się wydarzyło stało się tragiczną ilustracją pierwszego z nich. Life is brutal.   Aforyzmy Mieczysława Świerza III.   I ostatni z aforyzmów, niestety proroczy dla jego autora: Z liną na wspinaczce bywa tak, jak z przyjaźnią w życiu – w chwili potrzeby najczęściej pęka. No i pękła Świerzowi na zachodniej Kościelca, bo jego partner, nota bene inżynier z zawodu, zapewne przesztywnił asekurację. Gdy miałem szesnaście lat kupiłem na Piotrkowskiej moją pierwszą linę, linę w starym stylu, bo tylko takie były dostępne w tamtych czasach w polskich sklepach. Miała 35 metrów długości, 14 do 15 mm średnicy i upleciona była z sizalu w Bielskich Zakładach Lin i Pasów. Wytrzymałość statyczna, owszem, spora, szorstka, intrygujący zapach. Gorzej, ba, zgoła tragicznie przedstawiała się jej zdolność do absorbowania energii upadku. Rok i parę miesięcy później kupiłem za grosze w księgarni obcojęzycznej w Pałacu Kultury wydaną w formie książkowej pracę kandydacką, czyli doktorską, niejakiej pani, a właściwie towarzyszki Kazakowej pod frapującym tytułem Tiechnika strachowki w gorach. Strachowka po rosyjsku oznacza asekurację, a asekuracja liną sizalową powinna się kojarzyć z odpowiednią dozą strachu, co fonetycznie się zgadzało. Powód banalnie prosty – sama lina wykonana z włókien pochodzenia roślinnego jest zdolna do zaabsorbowania paru procent energii upadku, całą resztę, ponad 90 %, musi pochłonąć praca tarcia, a do tego konieczne jest wypuszczanie liny ze stanowiska asekuracyjnego w sposób płynny w odpowiednim tempie. Zaciśniesz mocniej dłonie na linie i lina pęka. Studiowałem już wówczas fizykę i przedstawione w tej książce liczby i wykresy nie pozostawiały cienia wątpliwości. Sizalu użyłem parę razy po czym kupiłem z przyjaciółmi na Słowacji stylonowe lano. Nie za długo i w Bielsku ruszyła produkcja takich lin. Pierwszy lot odbyłem na perlonowej linie rodem z enerdówka, zwanej z racji wyglądu i sztywności – kablem. Wygląd tej liny dla postronnych był rzeczywiście mylący. Kupiliśmy tę linę w Morskim Oku od Niemców w dniu wyjazdu. Ponieważ pociąg mieliśmy dopiero późnym wieczorem postanowiliśmy tę linę wypróbować wchodząc na Szczerbę w Giewoncie od strony Doliny Strążyskiej. Idąc przez Zakopane zostaliśmy zagadnięci przez gaździnę: Gdzie tyla sznura do żelazka kupiliście? Tu wyjaśnić należy, iż w tamtych czasach wybierając się na wspinaczkę pakowaliśmy się z Alą w jeden, niezbyt duży plecak, słowacką horolezkę, do której lina już się nie mieściła. W drodze do Małej Dolinki ponad Halą Strążyską towarzyszą nam Ewa i Andrzej, z którymi już drugi sezon tworzymy czwórkowy zespół. Z Małej Dolinki wkraczamy w Żleb Szczerby, łatwy na początkowej jednej trzeciej swojej wysokości. Szybko dochodzimy pod Blachy, kilkudziesięciometrowy, płytowy uskok. Tu wypada związać się liną. Sceneria jest kapitalna, ściana Giewontu tylko pozornie wydaje się płaska, w istocie rzeczy znajdujemy się jak gdyby w bardzo, bardzo stromym kanionie. Dużo traw w polu widzenia, prawie godnych tradycyjnej nazwy pionowych trawników, a ponad naszymi głowami ciągną się białe, pożłobkowane płyty, gdyby nie wąski zachodzik tnący je na ukos byłoby trudno je pokonać. Nasz nowy nabytek, czyli kabel ma 55 metrów długości – trzeba to wykorzystać, idę na pełną długość liny. Wąską rysą wchodzę na zachodzik, nie bawię się w zakładanie przelotów (tak mówi się dzisiaj, w ówczesnym slangu brzmiało to: nie biję haków), prę do przodu, na końcu zachodzika krok w powietrzu na rozległy trawnik i po chwili jestem nad Blachami. Zakładam stanowisko, okrzyk: możesz iść – rusza Ala, a po paru chwilach zaczyna wspinać się Andrzej. Nad Blachami jest skalna komnatka, nieduży kociołek zwany sympatycznie Śmietnikiem. Konfiguracja północnej ściany głównego wierzchołka Giewontu jest taka, iż to co spada spod krzyża ląduje ostatecznie, w większości przypadków, w Śmietniku. Zaglądając do niego trzeba mieć się na baczności, aby nie poczuć się źle, albo całkiem fatalnie. Dla przykładu, jeden z moich górskich znajomych znalazł tam turystę bez głowy i to w sensie dosłownym, nie w przenośni. Pierwszym zdobywcą Żlebu Szczerby był nie kto inny, jak sam wielki Mariusz Zaruski, człowiek niebywałej wszechstronności. Następców swoich straszył co nieco w własnym opisie drogi: …w dużej ekspozycji, z niemałym trudem (i niebezpieczeństwem !) pokonujemy w ten sposób około 100 m drogi i stajemy na trawnikach, dających możliwość swobody ruchów. Z owych stu metrów pozostało nam jeszcze jakieś czterdzieści, Zaruski na pewno szedł dalej na lewo od Śmietnika, mnie jednak korci pójście wprost przez ten kociołek do góry. Przymierzam się do lewej jego ścianki, jest gładka i mokrawa, a co gorsze, żaden z kilku haków, jakie zabrałem ze sobą nie pasuje do szczelin w tej ściance. Stwierdzam, iż próba jej przejścia de facto bez asekuracji to głupi pomysł (dzisiaj też, aktualna wycena to V+). W międzyczasie Andrzej szturmuje ciąg dalszy drogi imć pana Mariusza. Andrzej ze sprzętem waży jakieś 120 kg, chłop jest mocarny, a teren kruchy i delikatny, efekt jest natychmiastowy, z góry sypią się przekleństwa, trawa i kawałki wapienia. Tragikomizmu tej sytuacji przydaje drastyczna różnica mas, Ewa jest filigranową dziewczyną, a stanowisko asekuracyjne jest prawdę powiedziawszy diabła warte. Nie mam ochoty czekać, aż zwolni się ten tak skutecznie dewastowany fragment drogi i ruszam w górę trawiasto-skalną ścianką na początku Śmietnika. Już po kilku metrach robi się naprawdę ciekawie, żeberko jest istotnie trudniejsze od klasycznej drogi. Chwyty, owszem są, lecz trzeba je sprytnie je obciążać, przypomina to wspinaczkę po półkach ogromnej biblioteki, szczelnie wypełnionej książkami. W trzech miejscach biję haki, ale nie mam co do ich jakości złudzeń, trzymając się któregoś z nich mogę się metr cofnąć, jeśli jednak odpadnę to nie wytrzymają nawet metrowego lotu i oboje z Alą pojedziemy ekspresem do Bozi (ale nie do Śmietnika, tylko do Małej Dolinki). Ostatecznie żeberko puszcza bez specjalnych emocji, na trawniku nabieram prędkości docierając szybko do małego smreka (jakim cudem tu wyrósł ?) i wykorzystuję skwapliwie ten wybryk natury do założenia stanowiska. Gdy siedząc wygodnie na stanowisku wybieram linę co pewien czas dochodzi do mnie z dołu charakterystyczny szmer i metaliczne brzdęk. To moje, psychologiczne haki przelotowe, wyrywane naprężoną liną, zjeżdżają na karabinkach po linie i walą w kask Ali. Ala dochodzi do stanowiska, a chwilę później wyłaniają się, nieco z boku, Andrzej i Ewa. Naraz dostrzegamy na skalnej grzędzie sylwetkę kozicy, stojącej na tak małym stopniu, iż wydaje się, iż trzyma ona wszystkie cztery kopytka razem. Ala rzuca uwagę, która wywołuje ogólną wesołość: Może się zapchała i trzeba jej pomóc? [zapchać się – wejść w zbyt duże trudności]. Pokłosiem naszej wspinaczki na Szczerbę i Giewont były wielokrotne powtarzane rozmowy Ali z ceprami czyli ścieżkowymi vel szlakowymi turystami w Tatrach. Pytanie do Ali: czy wejść na Giewont szlakiem od Kondratowej jest trudno? Odpowiedź: Nie wiem, wchodziłam na Giewont wyłącznie od północy. Rys historyczny Żlebu Szczerby w pigułce: pierwsze przejście Mariusz Zaruski latem 1906, pierwsze przejście zimowe – nasz nieodżałowany tatrzański przyjaciel, Jano Sawicki w 1931 roku, pierwszy zjazd na nartach, też znajomy, świetny przewodnik wysokogórski Piotr Konopka w 1988 roku. Obie te eskapady miały miejsce w kwietniu, po zapewne niezłym firnie. Wycena Włodka Cywińskiego – klasycznie po śladach pana Mariusza III, wspomniana trawiasto-skalna ścianka V.  




  3. Jerzy L. Głowacki
    Siła argumentu. Czworo, tak na oko studentów wybiera się tam, gdzie być nie powinni, bo popołudnie jest bardzo lawinowe. Tzw. rzeczowe argumenty nie skutkują, ruszają. Gdy są już w odległości kilkunastu kroków rzucam za nimi: Tylko dziewczynę zostawcie, bo ładna i szkoda jej. Zawrócili.
    Warto wrócić jeszcze do aforyzmów Mieczysława Świerza opublikowanych na łamach Taternika w 1925 roku.
                Największą trudnością drogi skalnej jest określenie jej trudności. Aż do końca lat sześćdziesiątych stosowano w Tatrach, i nie tylko, sześciostopniową skalę trudności( I – VI ), przy czym szlaki turystyczne, łącznie z popularną Orlą Percią mieściły w stopniu zero, czyli łatwo vel chodecky teren (ze słowacka). Powszechnie posługiwano się przewodnikiem Witolda Henryka Paryskiego (WHP). I tu rodziły się problemy dwoistego charakteru. Jeśli tzw. zaawansowany turysta, nie wspinacz, schodził ze znakowanego szlaku z zamiarem dotarcia na jakiś szczyt czy przełęcz to w trosce o własne bezpieczeństwo powinien ograniczyć się do pokonywania dróg łatwych, co najwyżej nieco trudnych ( I ). Przewodnik Paryskiego liczy sobie 24 tomiki, a w każdym z nich, co najmniej kilkaset dróg. Drogi pokonywane często lub przebyte osobiście przez autora na ogół są dobrze opisane, a przypisany im stopień trudności jest adekwatny do rzeczywistości. Ale zdarzają się pomyłki, droga opisana jako łatwa posiada np. odcinek dość trudny ( II ). Dla turysty mniej doświadczonego lub mniej sprawnego fizycznie to już jest problem.
                Średni poziom wspinania w tamtych czasach sięgał IV – V stopnia (bardzo trudno, nadzwyczaj trudno), nie było wówczas sztucznych ścianek wspinaczkowych, nie wszyscy uprawiali wspinaczkę skałkową, a buty, w których się wspinano były antytezą wspinaczkowych pantofli z podeszwami high friction. Obrazowo porównując tamtą i dzisiejszą epokę: spróbujcie namówić primabalerinę, aby zatańczyła śmierć łabędzia w butach narciarskich. Dla początkującego wspinacza, chcącego zaliczyć tanim kosztem ścianę Zamarłej Turni i wschodnią ścianę Mięguszowieckiego kusząco brzmiały propozycje imć pana Paryskiego: Prawą częścią pd.-wsch.  (drogą Siedleckiego), droga b. trudna z jednym miejscem nadzwyczaj trudnym, oraz, Lewą częścią wsch. ściany (drogą Sokołowskiego), droga trudna (III). Jeśli ów wspinacz nie otrzymał od Najwyższego odpowiedniej porcji talentu lub szczególnej sprawności fizycznej to musiał się na tych drogach cokolwiek zdziwić, niekoniecznie w sensie pozytywnym. Pierwsza z tych dróg „padła” w 1943 roku, kiedy to życie ludzkie miało raczej małą wartość, trudniej było się w górach bać, a autorzy drogi byli w świetnej formie – wyraźnie zaniżyli jej wycenę czyli przypisali jej zbyt niski stopień trudności. Druga droga powstała w 1924 roku, ale za czas jakiś wyłamał się ze skalnej calizny jej kluczowy fragment, trawers po dziobach skalnych pozwalający ominąć przewieszki – jej trudności podskoczyły o całe dwa stopnie.
                Prawdziwy cyrk ze skalą trudności zaczął się w latach siedemdziesiątych i trochę potrwał, delikatnie mówiąc. Pojawiły się dwa przeciwstawne trendy – utrzymać za wszelką cenę sześciostopniową skalę trudności lub uczynić skalę trudności otwartą od góry, co się ostatecznie stało. Poziom wspinania znacząco się podwyższył, odcinki o trudności IV pokonywano z ciężkim plecakiem często bez wyciągania liny z plecaka. Czołowi wspinacze tamtej epoki potrafili jednocześnie sklasyfikować nową, jedną z najtrudniejszych w Tatrach drogę na IV lub IV+. Szczególnie celował w tym pewien Słowak, niejaki Palenicek, o którego drogach mawiano, iż to „extremne IV+”. Legenda głosi, iż po niejednej extremnej drodze na wierzchołku odbywał się krótki, acz treściwy dyskurs skalnych supermanów o jej wycenie : Trudno ci było? Tak. No to dajemy III+ (trudno górna granica). Bałeś się? Tak. No to dajemy IV+. Reasumując, gdyby w jednej bibliotece zebrać wszystko to, czego przez ostatnie sto lat napisano o skali trudności to powstałby całkiem niezły księgozbiór.
                Droga wspinaczkowa to specyficzne pojęcie. W klasycznym ujęciu najdoskonalej zdefiniował je Zygmunt Klemensiewicz w Zasadach Taternictwa, pierwszym polskim podręczniku fachowej stromowspinaczki (to cytat z Andrzeja Struga), wydanym w Lwowie w 1913 roku. W oryginalnym brzmieniu definicja ta ma kształt następujący: Następstwo miejsc możliwych do przejścia, a stanowiących logiczną całość, podporządkowaną pewnemu celowi, którym jest wyjście na szczyt określoną ścianą, granią czy grzędą. Dziś, aby ją uaktualnić, wystarczy przed słowami wyjście na szczyt dodać na przykład, gdyż drogi wspinaczkowe wiodą również poziomo lub nie kończą się na szczycie lub przełęczy. Tu mała dygresja lingwistycznej natury. Turysta wchodzi na szczyt, wspinacz wychodzi ze ściany na szczyt. W starym, poczciwym Klubie Wysokogórskim byliśmy gronem cokolwiek przeintelektualizowanym, Julek prokurator zawsze chętnie nas uświadamiał, ile lat za dany dowcip, profesor Serafin składał do kupy spartolone w rzeźni miejskiej w Zakopanem kończyny, inny profesor leczył gardła i zatoki, z tyfusu w Afganistanie też potrafił kolegę wyciągnąć ( a zwał się Sprężyna), Ryn był psychiatrą, zanim popadł w ambasadory – zdarzył się też językoznawca Kolbuszewski, który gwarę taternicką wziął na warsztat. Sakramencka przewiecha nad kosmicznym luftem, obojętnie koszona na wszawo bitych hakach. Ej, łza się w oku kręci.
                Im ścieżka w górach szersza, tem łatwiej zgubić drogę. Oczywista oczywistość w terminologii nowomowy parlamentarnej. Dodałbym uzupełnienie: Im droga łatwiejsza, tym łatwiej się na niej zabić. Powód banalny, im szerzej i łatwiej tym mniej koncentracji, a w dodatku na łatwej drodze nie ma gdzie lecieć. Na trudnych drogach zwykle leci się w powietrze, co przy dzisiejszej technice asekuracji nie sprawia problemów, na łatwej drodze człowiek prawie zawsze się o coś obija, zanim go lina wyhamuje. No i nie zawsze jest liną związanym.
                Najlepszą oznaką prawdziwego taternictwa jest u turysty – brak odznaki.  Odznaki wymyślono po to, aby inni je podziwiali. Stąd zestaw odznak, zwłaszcza resortowych, rodem z PTTK, idzie na ogół w parze z rozwiniętym instynktem stadnym. Instynkt stadny zaś z mniej lub bardziej rozwiniętym strachem przed górami. Dziwnym trafem w ostatnim dziesięcioleciu dwukrotnie udzielałem pomocy naprowadzając na właściwą drogę ludzi z odznakami i emblematami na czerwonych kurtkach, w dodatku coś się na tych kurtkach również niebieszczyło. O innych odznakach już nie wspomnę. Niektórzy z uporem maniaka powtarzają, iż najlepszą przepustką do ścisłego rezerwatu jest zielony ubiór, czapka z kozicą i piła motorowa na ramieniu. I pewnie rację mają. Choć moim zdaniem flinta na ramieniu to rzecz gorsza, a przecież to nie rzadkość.
                Miarą sprawności taternika są nie te drogi, które przeszedł, lecz których nie przeszedł. Nic dodać, nic ująć.
     




  4. Jerzy L. Głowacki

    Reminiscencje

    Przez Jerzy L. Głowacki,

    Wybieram się na emeryturę” – te słowa słyszy się najczęściej z ust ludzi w pewnym, nic nikomu nie ujmując, wieku. Ja zastąpiłem te słowa stwierdzeniem: „Wybrałem wolność !”, wypowiedziałem je parokrotnie, nawet na pożegnalnej dla mnie Radzie Wydziału. Skąd te słowa ? Nie byłem tu zbyt oryginalny, góry nieodmiennie kojarzą się z wolnością dla tych, którzy zostali obdarzeni przez Opatrzność tym, co starzy górale nazywali ongiś maturą do gór. Góry kojarzyły  mi się z wolnością od zawsze, a to za sprawą mojego wuja Czesława, który w 1945 roku osiadł był w Karpaczu. Byłem dzieckiem wychowywanym w centrum Łodzi na tak zwanej lepszej ulicy według dość rygorystycznych wzorców mieszczańskich, co się przekładało na szereg zakazów i ograniczeń. Rozwijając nieco termin lepsza ulica – mieszkałem, rzec można na niewłaściwym rogu Brzeźnej, bo drugi kraniec tej niewielkiej uliczki dał Uniwersytetowi dwóch rektorów, a trzeci też mieszkał niedaleko.
                Karpacz, jeszcze nierozbudowany i niezniszczony długoletnią wiarą jego mieszkańców, iż nie pozostanie w granicach Polski, że wrócą tu Niemcy. Urocze to było miejsce, a świerki w Karkonoszach były jeszcze dorodne. Można tu było wyjść spod kontroli i szaleć w najbliższej, pięknej okolicy. Śliczny domek na stromym zboczu, z tyłu potok, z przodu kwietna w lecie, a biała w zimie łąka, horyzont zamykała sylwetka Śnieżki. Kilkadziesiąt kroków w dół i pensjonat z kawiarenką w tyrolskim stylu o nazwie Biały Jar oraz początek drogi na Śnieżkę przez Biały Jar. Towarzystwo wuja, który kochał życie i trzymał się maksymy carpe diem korzystając z dnia (i nocy) całkiem szczodrze.
                Buszowanie w potokach i lesie, towarzystwo zwierząt, jazda na sucho potężnym BMW 750, wariackie zjazdy na sankach zimą i wózku latem. Za niemieckich czasów w każdym domu znajdował się przynajmniej jeden niewielki wózek drewniany z dyszelkiem, przeznaczony do przewożenia podręcznego bagażu. Po wojnie ulubioną zabawą dzieci w Karpaczu było podchodzenie z takim wózkiem do góry pierwszą lepszą stromą  drogą, poczym siadało się do wózka i hajda w dół, skoro zaś przednie koła były skręcane to dyszelek przełożony w tył służył za kierownicę. Wózki nie miały hamulców, prędkości osiągało  się całkiem słuszne, toteż, gdy na horyzoncie ukazywał się np. autobus jedyną szansą było wjechać do rowu. Wózki na szczęście były solidnej konstrukcji, my również – poważniejszych konsekwencji takich jazd praktycznie nie notowano.
                Wędrówki po Karkonoszach były inne, niż dzisiaj. Po pierwsze do Karpacza przyjeżdżało się wypocząć, a nie chodzić po górach – kawiarnia, restauracja, dancing, leżakowanie. Było coś z przedwojennego hasła: Zakopane, narty, brydż. Dla miłośników adrenaliny pozostawał do dyspozycji klasyczny poker zakrapiany wódeczką  wieczorową porą. Od czasu do czasu ruszano gromadnie na jakiś niezobowiązujący górski spacer. Dzięki temu w górach nie było tłumów, o straży parkowej nikt jeszcze nie pomyślał, wopiści o dziwo byli łagodniejsi, niż w latach siedemdziesiątych. Można było bez żadnego ryzyka szukać własnych perci, schodzić na krechę ze Śnieżki czy Srebrnej Grani, o ile miało się tyle oleju w głowie, co by się nie zapchać w zbyt trudny teren.
                W pierwszych latach mojego chodzenia po Tatrach też zbytniego tłoku nie zaznałem, chodzić można było wszędzie, a jedyne ograniczenia wynikały z aktualnego poziomu umiejętności i zapasu sił fizycznych tudzież odporności psychicznej. W miarę upływu czasu przybywało tłumu i wszelkiej maści filanców czyli strażników. Straż leśna, parkowa, graniczna, zabrakło tylko finansowej, bardzo popularnej przed wojną – bo z Węgier vel Słowacji zawsze się niektóre rzeczy opłacało przenosić. Przybył w ten sposób jeszcze jeden element górskiej gry – z mądrym się dogadaj, a głupi niech spróbuje ciebie złapać, jeśli mu życie nie miłe. Nie było problemu, w tzw. teren nie wchodzili i nie ścigali. Mądrzy czasami prosili o pomoc i instruktaż, nie w łapaniu oczywiście, ale w topografii i dobrych, górskich obyczajach. Gdy przestałem być tatrzańskim sprinterem i długodystansowcem w jednej osobie to przyjąłem następującą zasadę: Zrób to, co kiedyś robiłeś w jeden dzień w dwa albo trzy dni fundując sobie dodatkową przyjemność w postaci biwaków w urokliwych miejscach.
                Sierpień 2000. Idę na Mięguszowiecki przez Galerie Cubryńskie i Hińczową Przełęcz. Nie dawno zjawiliśmy się z Alą w Roztoce, daleko mi jeszcze do dobrej formy. Długi trawers, skalna rynna. W pewnej chwili do mojej świadomości dociera, iż poruszam się w tej rynnie z wysiłkiem i ostrożnością godną znacznie większych trudności. Nie jest to miłe uczucie po czterdziestu latach swobodnego włóczenia się po Mięguszach, zawsze czułem się tu lekko i swobodnie, nawet wówczas, gdy schodziłem tędy po długiej wspinaczce z horolezką (słowacki plecak wspinaczkowy z dawnych lat) obficie wyładowaną uczciwą stalą. Rozmyślania typu wiek męski, wiek klęski (patrz tatrzańska klasyka: wiekopomne dzieło Jana Alfreda Szczepańskiego pod ambitnym tytułem Przygody ze skałą, dziewczyną i śmiercią) przerywają mi dochodzące z góry odgłosy. Podchodzę wyżej i jestem o to świadkiem typowej dla tej okolicy scenki. Przewodnik w średnim wieku opuszcza na linie dobrze zbudowanego dwudziestolatka, usiłującego mniej lub bardziej skutecznie przybrać wymarzoną przez siebie najbezpieczniejszą z pozycji, pozycję embrionalną, wskutek czego niemiłosiernie szoruje kolanami o szorstki granit. Gdy mały prożek przesłania raczkującego klienta przewodnikowi, przejmuję pałeczkę pastwiąc się nad młodzianem gromkimi okrzykami: Prostuj nogi w kolanach ! Postępuję tu całkiem racjonalnie, bo jeszcze trochę takiej zabawy, a potrzebne będzie śmigło, bo delikwent sam do schroniska nie zejdzie. Ostatecznie klient ląduje jakieś dwadzieścia metrów pod nami na rozłożystym stopniu, przewodnik przezornie wydaje groźnym głosem komendę : Siedź tam spokojnie i broń Boże nie dotykaj liny ! Możemy się wreszcie przywitać, uścisk dłoni, parę słów i każdy z nas rusza w swoją stronę. Po chwili z rynny, którą właśnie opuściłem dobiega do mnie okrzyk przewodnika: Cholera, coś się tu musiało urwać, było tu przecież całkiem łatwo. Odpowiadam zwyczajowym Turystyka to trudna rzecz i uśmiecham się do siebie, bo czuję się rozgrzeszony z samokrytyki, jaką przed sobą samym przed chwilą składałem. Powód jest prosty, znam tego przewodnika, pięć ośmiotysięczników na koncie, w tym Everest. Dla niewtajemniczonych – zdanie na temat turystyki to typowa dla TOPR-u odzywka, jeśli ratownik z takich czy innych powodów ma kłopoty w łatwym terenie.
                Jeszcze parę chwil i osiągam grań, mięśnie pracują coraz sprawniej, wraca wyczucie skały. Tradycyjna godzinka na wierzchołku, jest miło i sielankowo, ale mięśnie szybko stygną, startowałem z poziomu Roztoki, mam za sobą półtora kilometra w pionie i praktycznie pierwszy kontakt ze skałą po prawie rocznej przerwie. Rozpoczynam zejście z początku bardzo się pilnując, gdy teren robi się łatwiejszy do głosu przychodzi jednak zmęczenie i zbytnio się rozluźniam, schodzę przodem, bo tak wygodniej. Komentarz natury technicznej: najwłaściwszą pozycją w skale jest pozycja frontem do niej, a nie zadkiem, bo się obrazić na nas może, a wiele może i po co nam to. Każda reguła ma wyjątki, schodząc, jak dawniej bez liny z Mnicha na północ z pewnością jakieś kilkanaście stosownych metrów pokonałbym mając sześć punktów oparcia o tamtejsze, granitowe płyty – obie stopy, obie dłonie i oba …, niech kto zgadnie, co. Nagle bez powodu zbytnio wychylam się do przodu i tracę równowagę z pełną świadomością, iż już jej nie odzyskam. W sukurs przychodzi mi górski instynkt nazywany dziś modnie działaniem instynktownym. Znamiona tegoż działania – pustka w głowie, żadnej zbędnej myśli tylko czyste działanie. Silne wybicie z obu nóg, półobrót w powietrzu i lądowanie na odległym o półtora metra w poziomie i dwa i pół metra w pionie stopniu. Dłonie na skale, kolana ugięte – instruktor z desantu pewnie by mnie pochwalił. Jest mi głupio, szedłem tędy trzydzieści parę razy bez żadnych przygód, a tu takie idiotyczne odpadnięcie w całkiem łatwym terenie. Owszem, odpadłem już raz włócząc się bez asekuracji po Mięguszowieckich, ale wówczas wyłamał się bez żadnego ostrzeżenia fragment gzymsu, po którym szedłem. Finał tego odpadnięcia był podobny, znalazłem się poniżej gzymsu w prawidłowej pozycji wspinacza, rozpięty na chwytach i stopniach, których istnienia nawet nie podejrzewałem. Ale wówczas moje odpadnięcie miało charakter częściowo obiektywnego przypadku – teraz nic nie miałem na swoje usprawiedliwienie. Jednym słowem – kończy się kondycja, zaczynają się podstawowe błędy techniczne, a za nie prędzej czy później trzeba słono zapłacić. 
                W następnym roku kolejny raz idę na Mięgusza, wybieram najkrótszą drogę wejścia i najdłuższą zejścia. Kocioł Mięguszowiecki, Czerwony Żlebek, Siodełko w Filarze. Powyżej Siodełka niewielka, trawiasta platforemka ze stertą głazów pośrodku. Spod głazów wyskakuje mała, śliczna łasiczka, staje słupka i ciekawie mnie obserwuje – to oznaka, iż mało, kto tędy w tym sezonie chodził. Ostatni fragment Filara przed wejściem na ogromny, skalny zachód, seria trawiastych stopni w nie najmniejszej ekspozycji. Sporo było deszczu tego lata, północna ściana nieźle namokła – stopnie kołyszą się pod moimi stopami, dłonie na płask na trawie, przed twarzą żółte słoneczka kozłowców, a pod nogami pięćset metrów powietrza, naprawdę to lubię, choć niektórzy i tak w to nie uwierzą. Chłód i groźna sceneria wielkiego zachodu, tnącego na ukos północną ścianę, a potem miły kwadrans lekkiej gimnastyki na zachodniej grani. Wierzchołek, prywatna uroczystość, bo jestem sam na piku. Może to i lepiej, aby nie gorszyć sportowo nastawionej na wspinanie młodzieży. Dwudzieste piąte wejście plus jakieś osiem trawersowań w poprzek po północnej i południowej stronie bez wchodzenia na sam wierzchołek, należy mi się 50 gramów dobrego koniaku i wielkie cygaro.
                Po godzinnej sjeście rozpoczynam zejście, starając się tym razem nie urazić skały (patrz wyżej – komentarz techniczny). W nagrodę za dobre sprawowanie premia specjalna: po słowackiej stronie, sto metrów poniżej wierzchołka trawersuje górę stadko kozic, to piękny i pouczający widok, przykład doskonałej techniki poruszania się w skale. Biorąc pod uwagę nagminne już braki kondycyjne powinienem ruszyć za nimi, w stronę Hińczowej Przełęczy. Mam jednak ochotę na Drogę po Głazach, prowadzącą na Przełęcz pod Chłopkiem. Droga ta ma jedną wadę, sprowadza bardzo nisko w dół, niemal na piargi nad Hińczowym Stawem. Potem trzeba znów wejść wysoko, aby kolejny raz się obniżyć i znowu podejść do góry, aż na przełęcz. Nic dziwnego, że gdy wchodzę w Głazy (w gwarze podhalańskiej głazy to płyty, a wanty to głazy, skole to kamienie) jestem już solidnie zmęczony. Ubiegłoroczna nauczka nie poszła w las, pieczołowicie stosuję się do zasad bezpiecznego wspinania (o ile takie istnieje) z łezką w oku wspominając niegdysiejsze przewagi. Trzydzieści lat temu startując spod Głazów w dość dramatycznych okolicznościach wbiegłem na Przełęcz pod Chłopkiem w dwadzieścia minut, aby po następnych dwudziestu pięciu znaleźć się w schronisku w Morskim Oku. Teraz przechodzę jednym ciągiem jakieś piętnaście metrów płyt, po czym odpoczywam z minutę i ruszam dalej. Ostatecznie itinerarium nie jest wspaniałe: wyjście z Roztoki o 7.25, Mięguszowiecki 14.55, Roztoka 22.30. Coś z tego należałoby odliczyć na poranne, morskooczne piwo, koniak i cygaro na szczycie, kontemplacje w wartych tego miejscach, ale i tak to bardzo długo trwało. Gdyby tak na wierzchołku sypnęło śniegiem, zejście na dół bez grawitacyjnego przyśpieszenia nie byłoby łatwe przy takiej kondycji.
                Mijają dwa lata, idę w warunkach zimowych na pewną, śmieszną przełęcz, której nazwy nie wymienię przez wrodzoną delikatność wobec samego siebie. Raki na butach, bo dość twardo, kijki w łapach, czekan niestety na plecaku. Kijki już diabła warte, należałoby kupić nowe, ale z forsą było krucho. Robi się stromiej, skracam kijki, ale blokadę właśnie diabli wzięli – to już kijki w rozmiarze dziecięcym. Przełęcz już o kilkanaście kroków, jestem już zmęczony, chcę jak najszybciej odpocząć na jej siodle. Plama słońca przede mną nie zapala mi pod czaszką czerwonego światełka, a powinna, głupio prę do przodu nie sięgając po czekan. Rozmiękły w słońcu śnieg zaskakująco szybko usuwa mi się spod nóg, zdefektowane kijki nie pozwalają odzyskać utraconej równowagi, ułamek sekundy i sunę w dół błyskawicznie nabierając prędkości. Żleb pode mną nieco zakręca, tor mojej jazdy prowadzi prosto na skały, a ja już biję Małysza prędkością najazdu na próg skoczni. Jest taka cudowna substancja, która ratuje skórę na człowieku w takich chwilach zwalniając bieg czasu i przeganiając precz zwykły, ludzki strach paraliżujący działanie. Przerzucenie kijków na prawą stronę ciała, sunę lekko skręcony na prawy bok, rękojeści kijków jako ster i dwie myśli w głowie – nie zaczepić rakami o śnieg, aby kręgosłup pozostał w jednym kawałku i zmienić tor jazdy nie dając się jednocześnie obrócić głową w dół. Najeżdżam na niewielki prożek i tracę kontakt ze śniegiem, wyrzuciło mnie w powietrze. Jeszcze chwila i znów sunę po śniegu, ale już równolegle do ściany żlebu. Jeszcze tylko wyminąć wytajały ze śniegu głaz i można podjąć próbę hamowania, bo stromizna maleje. Koniec jazdy, podnoszę się powoli i spoglądam w górę żlebu podziwiając trzystumetrowy tor mojego zjazdu. Wspaniała jazda, ale świadomie nie zdecydowałbym się na nią nawet z czekanem w garści.
                No cóż, trudno w pewnym wieku spędzać prawie cały rok za biurkiem bądź laboratoryjnym stołem, a na parę tygodni wcielać się, szumnie powiedziawszy, w człowieka gór. W przeciągu trzech lat, w kompletnie łatwym terenie, dwukrotnie stanąłem na cienkiej, czerwonej linii omal jej nie przekraczając. Starzy guidowie  z  Doliny Chamonix  zwykli powtarzać: Trochę za dużo to o wiele za dużo. Uznałem, iż stanowczo za dużo i zacząłem przemyśliwać, jak by tu uciec z miasta na południe. Tak się to zaczęło, a skończyło całkiem dobrze.
                Trzynaście lat temu osiedliliśmy się z żoną na Orawie, mieszkamy w wiejskim domu położonym na wysokości 720 m npm na stoku Wielkiego Działu (934 m npm), 150m od drogi mając ciszę i spokój, a najlepszym tego dowodem jest to, że nie tylko lisy i sarny nas odwiedzają, ale i wilki – rzadko bo rzadko, ale zawsze. Jak z tego wynika krótki spacer to ponad 200 metrów przewyższenia. W zasięgu marszu „bez asfaltu” mam Babią, Policę i Turbacz, do Tatr spokojne trzy kwadranse spokojnej jazdy. No i uroki wiejskiego życia, mleko prosto od krowy (sąsiadów), własne warzywa i owoce, kwiaty etc. O grzybach i jagodach nawet nie wspomnę. Żyć, nie umierać.
  5. Jerzy L. Głowacki
    Oczekując na moment, kiedy Słowacy otworzą po zimie Tatry zastanawiam się, od czego by tu w Tatrach zacząć sezon 2008. Wygodnie i miło byłoby znaleźć się w poczciwej Roztoce, ale oznaczałoby to zderzenie się z tłumem ludzi na asfalcie prowadzącym do Morskiego Oka i licznymi wycieczkami podchodzącymi do Pięciu Stawów. A od tłumu odzwyczaiłem się w Podsarniu, oj odzwyczaiłem. Wiele lat wyruszałem, jak inni, w Tatry wiosną korzystając z dobrodziejstwa tzw. długiego, majowego weekendu. Ale po serii różnych zdarzeń nazwałem ten czas Wielkim Wiosennym Redykiem. Dlaczego? O tym za chwilę. Przełom kwietnia i maja, idziemy we dwóch, Andrzej Aścik i ja z Roztoki do Stawów przez Siklawę i dalej, przez Świstówkę w stronę MOka (Morskiego Oka). Siadamy sobie na dnie Świstówki na paru wystających tam ze śniegu kamieniach i kontemplujemy miłe dla oka widoki. Wtem w polu widzenia pojawia się, od strony Stawów, grupa młodych ludzi. Zaczynają się dzikie harce, zjazdy bez pojęcia i talentu na dno dolinki. Zjeżdżający nie mają pojęcia (w słowniku parlamentarno - rządowym: nie posiadają wiedzy), iż w kępach kosówki, w które wpadają, często głową, czają się niebezpieczeństwa w postaci przyciętych gałęzi kosodrzewiny, bo wiedzie tędy letnia ścieżka. Kamieni też trochę wystaje, a są dobrze zamaskowane kosówką. Jest za daleko, by ich ostrzec, są zresztą zbyt głośni i rozbawieni. Jakaś dziewczyna przebija się z impetem przez trzymetrowy, co najmniej pas kosodrzewiny, leży nieruchomo. Podnosimy się z Andrzejem z kamieni, gotowi ruszyć w górę, ale po chwili dziewczyna się podnosi, nie jest sama, interwencja jest zbędna. Andrzej stwierdza z irytacją: zabierajmy się stąd, bo za chwilę będziemy musieli organizować akcję. Ruszamy dalej, nie mamy ochoty na odwiedzenie zatłoczonego Morskiego Oka, a zatem po dojściu do Żlebu Żandarmerii czekamy na lukę między grupami turystów, aby zejść tym żlebem na Włosiennicę nie pociągając nikogo za sobą. Śnieg jest stabilny, zagrożenie lawinowe praktycznie zerowe, należy tylko wystrzegać się obszernych kawern, ukrytych pod powierzchnią śniegu – nie jest przyjemne znaleźć się nagle w głębokiej jamie z małym okienkiem nad głową, wpaść łatwo, ale wydostać się niezbyt łatwo. Ok., nikogo w polu widzenia, czekany w garść i szybko w dół do miejsca, gdzie żleb zwęża się i zakręca, tu, niewidoczni ze szlaku siadamy sobie wygodnie. Gawędzimy spokojnie, aż do momentu, kiedy pojawia się dwóch chłopaków w wieku, powiedzmy studenckim. Przyzwyczajenie staje się drugą naturą człowieka i nawet nie chodzi tu o długie lata spędzone na uczelni. Mieczysław Świerz, świetny w swoim czasie taternik, autor poczytnego przewodnika wspinaczkowego, a w cywilu profesor Gimnazjum Św. Anny w podwawelskim grodzie, (co było ongiś niezłym wstępem do późniejszego objęcia katedry na krakowskiej Alma Mater) popełnił dawno, dawno temu następujący aforyzm: Najtwardszą skamieliną w Tatrach jest ludzka głupota, nie wietrzeje nigdy. A głupota i brak wyobraźni skutecznie w górach zabijają. Tatry bardzo wcześnie pokazały mnie, iż piętnując głupotę można komuś życie uratować, jeśli dobrze lekcję zapamięta. Podnoszę się zatem z kamienia i groźnym tonem zaczynam przesłuchanie: co tu robią? Czy wiedzą, gdzie są? Czy ten żleb jest podcięty? Itp. Obaj jesteśmy ubrani na czerwono, mamy marsowe miny – młodzi ludzie są wyraźnie wystraszeni i potulni, poszli za naszymi śladami, obiecują poprawę. Udzielamy im paru wskazówek i puszczamy dołu. Na Włosiennicy wypijamy, zgodnie z tradycją po piwie i schodzimy, nie spiesząc się do Roztoki. Tuż przed schroniskiem napotykamy naszych delikwentów ze Żlebu Żandarmerii – chwalą się, iż już wiedzą, gdzie się zapuścili i co to za miejsce, rozpytali się o to Gazdy na Roztoce. Dla bliżej niezorientowanych – dzierżawca schroniska i zarazem ratownik z wieloletnim stażem, a wyżej wzmiankowany żleb to potencjalne źródło lawin o takim wagoniarze, iż potrafiły na parę tygodni odciąć schronisko w MOku. Nazwa żlebu wzięła się stąd, iż za czasów c.k. monarchii postawiono tam koszary dla żandarmów – długo nie postało, nawet górale nie zdążyli tych koszar podpalić. Następnego dnia, dla odmiany, podziwiamy z Andrzejem z wierzchołka Mniszka ślady na śniegu, pozostawione niedawno prze jakiegoś bardzo ostrożnego we własnym mniemaniu turystę, który spacerował sobie w odległości około dwóch metrów od krawędzi urwisk opadających do Mnichowego Żlebu. Rzecz w tym, iż krawędź żlebu jest tam głęboko poszczerbiona, a nawisy, dochodzące do pięciu metrów wysięgu, wyrównały tą krawędź prawie do linii prostej. Mija rok, znowu idę przez Świstówkę, tym razem samotnie. Zejście na dno dolinki nie jest całkowicie bezpieczne, towarzyszą mi typowe zsuwy śnieżne, muszę uważać, aby nie podciąć większej lawinki. To nie są warunki na pałętanie się po Żlebie Żandarmerii – ale, od czego jest tak zwany Piwny Żleb wyprowadzający ostatecznie na Stare Szałasiska i Włosiennicę. Pomny ubiegłorocznych doświadczeń wpadam na głupi w ostatecznym rachunku pomysł: jeśli wykonam trawers w stronę tego żlebu w najbardziej niedogodnym miejscu to nikt po moich śladach nie powinien pójść. O święta naiwności! Trawers jest rzeczywiście niedogodny, bo grożący w razie popełnienia błędu ekspresową podróżą na dno Doliny Roztoki, czyli na łono Abrahama mówiąc wprost. Gdy docieram do górnej granicy lasu postanawiam spożyć małe, co nieco. Siadam wygodnie na zwalonym smreku, pojadam i popijam gorącą herbatkę z termosu. Idyllę psuje mi widok dwojga trzydziestolatków, wyłaniających się zza drzew. Zgubili moje ślady w lesie, są bezradni, jak małe dzieci. Cały ich animusz i odporność psychiczna wypaliły na wspomnianym trawersie, – ale nie zawrócili, pchali się dalej nie wiadomo, po co. Podobnie, jak przed rokiem, włóczę się po Dolinie za Mnichem. Warunki trudne, miejscami twardo, gdzie indziej przepadający śnieg – parę kroków po powierzchni śniegu i nagle siedzi się w nim po pas albo po szyję. Silnie operuje słońce, po południu rozpoczyna się festiwal niezbyt dużych, ale całkiem groźnych lawinek firnowych. Przekraczają one przetorowany na Szpiglasową Przełęcz szlak dochodząc prawie na samo dno Dolinki. Czworo młodych ludzi, nie reagując na ostrzegawcze okrzyki pcha się w stronę przełęczy w najbardziej idiotyczny sposób. Zamiast obejść najsilniej zagrożony teren dołem podchodzą coraz wyżej, tam gdzie żleby tworzą prawie układ dyszy Lavalla zwielokrotniając zagrożenie. Mają szczęście, wpisują się prawie dokładnie w połowę odstępu czasu między dwiema kolejnymi lawinami. Wtedy wówczas nadałem długiemu weekendowi majowemu prywatną nazwę Wielkiego Redyku Wiosennego – nie prawdą jest, iż owiec i baranów jest w Tatrach teraz mniej. Cdn.



×
×
  • Dodaj nową pozycję...